Het belang van meer groen in de openbare ruimte werd duidelijk tijdens de lockdown. Maar de strijd om de openbare ruimte is niet altijd even makkelijk. Hoe kunnen overheden en burgers samenwerken om tot gezamenlijke groene openbare ruimtes te komen?
In deze aflevering ga ik in gesprek met dr. Els Leclercq, stedenbouwkundig ontwerper en postdoc onderzoeker aan de TU Delft. Zij vertelt ons meer over het belang van het betrekken van burgers in de groene inrichting van de openbare ruimtes. En weet ons te vertellen hoe en welke samenwerking tussen overheid en burgers bijdragen aan het creëren van een natuurinclusieve stad.
----
Host: Deborah Sumter
Meer informatie: Website Centre for Sustainability
Productie: Klaenk
Artwork: Visual Friday
Het belang van meer groen in de openbare ruimte werd duidelijk tijdens de lockdown. Maar de strijd om de openbare ruimte is niet altijd even makkelijk. Hoe kunnen overheden en burgers samenwerken om tot gezamenlijke groene openbare ruimtes te komen?
In deze aflevering ga ik in gesprek met dr. Els Leclercq, stedenbouwkundig ontwerper en postdoc onderzoeker aan de TU Delft. Zij vertelt ons meer over het belang van het betrekken van burgers in de groene inrichting van de openbare ruimtes. En weet ons te vertellen hoe en welke samenwerking tussen overheid en burgers bijdragen aan het creëren van een natuurinclusieve stad.
----
Host: Deborah Sumter
Meer informatie: Website Centre for Sustainability
Productie: Klaenk
Artwork: Visual Friday
00:00:00
-: [Intro lied]
00:00:01
Els Leclercq: Zowel ontwerpers als de overheid als burgers moeten accepteren dat als we onze stedelijke omgeving radicaal willen vergroenen dat burgers daarbij onontbeerlijk zijn.
00:00:16
Deborah Sumter: Mijn naam is Deborah Sumter. In deze podcast ga ik in gesprek met wetenschappers. Wat is de link met de echte wereld? Ik wil weten waar ze mee bezig zijn en hoe hun onderzoek de samenleving raakt. Je luistert naar Uit de Ivoren Toren.
00:00:39
Deborah Sumter: Het belang van meer groen in de openbare ruimte werd duidelijk tijdens de lock down, maar de strijd om de openbare ruimte is niet altijd even makkelijk. Hoe kunnen overheden en burgers samenwerken om tot gezamenlijke, groene openbare ruimtes te komen? In deze aflevering ga ik in gesprek met Els Leclercq, stedenbouwkundig ontwerper en postdoc onderzoeker aan de TU Delft. Zij vertelt ons meer over het belang van het betrekken van burgers in de groene inrichting van de stad en ze weet ons ook te vertellen over hoe en welke samenwerkingen tussen overheden en burgers bijdragen aan het creëren van een natuur-inclusieve stad.
00:01:20
Els Leclercq: Ik ben Els Leclercq en ik ben stedenbouwkundig ontwerper en onderzoeker. Ik heb jarenlang een ontwerpbureau gerund in Londen en ben daar eigenlijk al heel veel met duurzame stedenbouw beziggeweest met name in binnenstedelijke gebieden en terug in Nederland heb ik naast mijn ontwerp bezigheden ook promotieonderzoek gedaan naar de privatisering van de openbare ruimte. Nou, wat maakt nou de ruimte? Publiek, publiek? En ook wie maakt deze ruimte? En na mijn promotieonderzoek ben ik bij de TU Delft aan de slag gegaan met het toen nog relatief onbekende onderwerp van circulaire economie en eh heb ik mij met name gericht op juist die relatie tussen technische en sociale aspecten in deze transitie naar een duurzame samenleving.
00:02:14
Deborah Sumter: Het postdoc onderzoek dat Els heeft uitgevoerd, maakt deel uit van een groter project. Waardevolle wijken.
00:02:19
Els Leclercq: In het kader van dus dit onderzoek naar een circulaire economie hebben onder andere is één van mijn onderzoeken is dat ik met Mo smit, zij is architect en ook werkzaam bij de TU Delft, een onderzoeksproject heb opgezet waarin we een zestal Nederlandse casussen hebben bestudeerd waarin lokale, wel of niet georganiseerde burgers het initiatief hebben genomen om één of meerdere grondstofkringlopen-dus the circle of flows-op wijkniveau te sluiten. En dan met de ambitie om lokaal meerwaarde te creëren. Nou, dit onderzoek heet Waardevolle Wijken en die meerwaarde is dan dus niet altijd economisch ingegeven eh, maar ligt, juist ook op ecologisch, sociaal, cultuur, cultureel en esthetisch vlak. En om de integraliteit van het proces en de uitkomsten goed te kunnen analyseren, eh en weer te kunnen geven, hebben we een nieuwe analysemethode ontwikkeld, en die hebben wij de Waardebloem genoemd. En hierin worden eigenlijk zowel de ambities als de actoren, dus hoe wordt er samengewerkt?... Welke kringlopen worden bediend, de interventies die bedacht worden, maar ook de gevolgen voor de ruimtelijke omgeving, geanalyseerd. En ook natuurlijk dan de waarde die gecreëerd wordt. Nou, en één van de casussen die we in dit onderzoek hebben geanalyseerd, was het initiatief, de blauwe wijk economie in het Spijkerkwartier in Arnhem. Nou, hier zijn door lokale bewoners verschillende initiatieven gestart en eigenlijk allemaal gebaseerd op de principes van The Blue Economy van Günter Pauli.
00:04:09
Deborah Sumter: Wat is The Blue Economie en wie is Guünter Pauli?
00:04:12
Els Leclercq: Een Belgische wetenschapper. Die heeft een boek schrijven en ook veel verhalen verteld rondom dit thema. Daar staat niet zozeer water, want daar denken natuurlijk altijd veel mensen aan, maar eigenlijk dat je de natuur gebruikt om business case modellen eh te ontwikkelen. Zo is er een initiatief rondom duurzame energie, maar ook een initiatief rondom zwamproductie op koffiedik, maar ook één rondom het gezamenlijk creëren van een aantrekkelijke groene openbare ruimte. En dat heeft zich georganiseerd in het buurt groen bedrijf en zij organiseren sessies waarin bewoners gezamenlijk zwerfvuil opruimen, maar ook waar in ze geveltuinen aanleggen bomencirkels beplanten en zelfs dus hele nieuwe plantenbedden aanleggen en ook onderhouden. Eh met name gericht op op het creëren van een heel divers beplantingsaanbod. Deze stroom die wij in onze waardebloemmethode, de biota-stroom noemen, us dat is eh alles wat met flora, fauna voedsel te maken heeft.
00:05:23
Deborah Sumter: Els heeft zich in haar postdoc onderzoek gericht op de zogeheten biota-stroom.
00:05:28
Els Leclercq: Dus van alle flows die we hebben onderzocht, vind ik deze flow eh zelf bijzonder interessant, omdat het meerdere waarde: de sociale, ecologische, esthetische en culturele aspecten juist zo goed met elkaar verbindt en op een manier die eigenlijk voor alle actoren bijna altijd positief is. Iedereen houdt van groene openbare ruimte en dat dat belangrijk is, hebben we zeker ook in het afgelopen jaar gezien, waar we in lock down in onze huizen waren opgesloten of appartementen, en dat juist die ruimtelijke omgeving, dat die toegankelijk is, eh van belang is. Nou en behalve dat het dus belangrijk is voor ons welzijn, is een gevarieerde groenstructuur ook natuurlijk essentieel voor biodiversiteit en kan het ook een waardevolle bijdrage leveren aan andere problemen die wij momenteel hebben, zoals wateropvang en het verminderen van hittestress. Dus het kan een bijdrage leveren aan klimaatadaptatie en groen is voor veel burgers een erg laagdrempelige maar ook een belangrijk aspect om zich mee bezig te willen houden. Dus er is veel animo om je met groen bezig te houden, eh en vandaar dat we een vervolgonderzoek zijn gestart naar natuurinclusieve openbare ruimte eh, en dan met name gericht op hoe burgers een rol kunnen spelen, zowel bij het ontwerp, maar ook bij het ontwikkelen en bij het beheer van deze ruimtes.
00:07:07
Deborah Sumter: In deze aflevering hoor je vaak de term natuurinclusief bouwen of natuurinclusieve openbare ruimtes, voorbijkomen. Allebei behoorlijk brede begrippen, zo vertelt Els me.
00:07:20
Els Leclercq: Ja, dus natuurinclusief bouwen of natuur inclusieve openbare ruimte, maar dus met name natuurinclusief eh is een eigenlijk een vrij breed begrip en omvat allerlei oplossingsrichtingen eh, maar ook interventies die of geïnspireerd zijn op de natuur of die de natuur ondersteunen. Dus natuur inclusief bouwen stelt dus groene en blauwe interventies voor waar plant en dier centraal staan. Maar ook de mens profiteert hier natuurlijk van, dus dat, daar draait het ook om en dus groen draagt dan bij aan het verbeteren van de leefbaarheid maar ook aan gezondheid, welzijn en klimaatadaptatie en biodiversiteit waar ik het net ook al over had. En zo leveren deze groene ruimtes dus eigenlijk naast behoud en versterking van de biodiversiteit op hun beurt een soort wederdienst aan de mens. Dus de mens staat centraal bij natuurinclusief bouwen. En dat betekent eigenlijk ook dat de mens, dat je cultuur en natuur niet als twee losse elementen ziet, maar juist als één ecosysteem als één geheel.
00:08:35
Deborah Sumter: Waar komt de interesse in het onderzoek naar burgerparticipatie vandaan?
00:08:40
Deborah Sumter: Ik ben denk ik altijd al enorm geïnteresseerd geweest in duurzaamheid, ook vanuit mijn opvoeding. En ook naar en dan duurzaamheid, niet alleen in ecologisch opzicht, maar ook in sociaal opzicht. Dus hoe maak je nu zowel duurzame, maar ook sociale stukken stad? En dat heb ik eigenlijk nou dus met name in die in grote regeneration projecten in Engeland waar echt wel een andere armoede heerst dan wij hier in Nederland kennen. Daar kun je echt betekenis maken, dus juist door ook op een duurzame manier daarnaar te kijken met hen. Dus dat heeft mij ook altijd het meest tegen de borst gestoten dat je vaak natuurlijk plannen maakt als ontwerper voor mensen eh. En ik heb zeker ook in Engeland geleerd dat als je- wat natuurlijk een moeilijke doelgroep, moeilijk te bereiken doelgroep vaak was- dat als je dat met hen deed, en ook hun eigen ideeën over hun wijk en hoe zij willen wonen en leven, dat meeneemt in je plannen dat dat altijd een enorme verrijking is.
00:09:55
Deborah Sumter: Burgers moeten geactiveerd worden.
00:09:58
Els Leclercq: Ja, ik denk dat we sinds de eh dus de welvaartsstaat en daar heeft de overheid eigenlijk eh alles waar je over maar na moest denken van de burger overgenomen. En daarnaast heb je de markt en daartussen zit weinig meer en ik denk om naar een duurzame samenleving te bewegen-en dat moet op vrij rap tempo-moeten we die tussenlaag activeren. Dus wij hebben netwerken, gemeenschappen nodig die kunnen opereren tussen de overheid en het individu. En die zijn..die gemeenschappen zijn we eigenlijk een beetje kwijtgeraakt en wellicht dat ze d'r wel zijn, maar dan worden ze eigenlijk niet serieus genoeg genomen. Dus ik denk, om die transitie in rap tempo te kunnen maken, zullen we Elk schaalniveau nodig hebben.
00:10:55
Deborah Sumter: In dit onderzoek stonden twee zaken centraal.
00:10:58
Deborah Sumter: We hebben eigenlijk een viertal lokale initiatieven bekeken, en dat zijn initiatieven die zich in eerste instantie richten op ecologische duurzaamheid eh, maar door de aard van het initiatief ook meerwaarde creëerden op sociaaleconomisch of zeker ook esthetisch vlak. En het doel van van deze, van de analyse van deze casussusen om om inzicht te verkrijgen op twee eh, in twee zaken. Nummer één is op ruimtelijk niveau, dus hoe en in hoeverre dragen lokale, collectieve samenwerkingen bij tot een natuurinclusieve stad eh. Dus wat is de meerwaarde van biodiversiteit eh, maar zeker ook voor de beleving van de publieke ruimte. En het tweede aspect is op organisatorisch vlak. Dus welke samenwerkingsvormen ondersteunen nou dergelijke initiatieven eh dus waar liggen zeggenschap, eigenaarschap en verantwoordelijkheden eh en wat is daarvan de meerwaarde voor het publieke domein? Hoe wij in de samenleving met elkaar omgaan en hoe wij eh tot oplossingen en interventies kunnen komen?
00:12:06
Deborah Sumter: Els keek binnen haar onderzoek naar vier casussen ze vertelt kort wat over Flora for Fauna.
00:12:13
Els Leclercq: Bij Flora for Fauna zijn een aantal hele kleine, kleinschalige projecten gerealiseerd en een aantal wat grotere. Eén daarvan is bijvoorbeeld de habitattuin, waarbij een aantal plantenbakken dusdanig zijn ingericht dat ze specifiek een habitat vormen voor een diersoort. Zo heb je bijvoorbeeld de aardhommel en dan zijn er een aantal planten daar neergezet die aantrekkelijk zijn voor de aardhommel en daar is ook uitleg bij gegeven. Dus dit is heeft ook een educatieve functie. Bij Helipoort Groen daar hebben ze... was de originele gedachte om een paar tegel eruit te wippen en daar wat groen in te zetten. Maar dat heeft vervolgens is dat project steeds groter geworden en nu is het hele binnenterrein vernieuwd. Eh en is er naast nieuwe speelvoorzieningen zijn ook heel veel groen plekken daar gecreëerd en wordt er water opgevangen.
00:13:15
Deborah Sumter: Elke casus kende een andere samenwerkingsvorm.
00:13:17
Els Leclercq: Nou, verder zijn de onderzochte casussen ook bekeken op wie er bij betrokken waren. Eh en uiteraard zijn dat natuurlijk burgers, want dat was vooropgezet in het onderzoek. Zo is er bij Helipoort waren er echt twee fanatieke burgers die het initiatief hebben genomen. En dat initiatief lag er dus in om de de binnenruimte te vergroenen bij Flora for Fauna is het initiatief genomen door een collectief van ontwerpers die, waarbij de achterliggende gedachte was dat ze samen met burgers tukken leefomgeving voor die burgers wilden vergroenen, met name om de bewustwording te vergroten. Op alle dus in al deze casussen spelen burgers een rol, maar op een andere manier.
00:14:09
Deborah Sumter: Uit de grondige analyse van de eerdergenoemde casussen werden vier belangrijke bevindingen gehaald.
00:14:16
Els Leclercq: Nou, ik heb ook heel veel kleine zaken geleerd, maar ik denk dat er vier belangrijke lessen uit dit onderzoek naar voren komen, en dat is eh. In de 1eplaats dat er dus echt een denkomslag en een ander bewustzijn nodig is, dat alles wat we ontwerpen bouwen, dat daar natuur een belangrijke rol in moet spelen en eigenlijk vanzelfsprekend een belangrijke rol moet spelen, dus dat er eigenlijk naar een optimale samenhang in ons ecosysteem gestreefd moet worden. Eh dus, de mens is een wezenlijk onderdeel van de natuur en het staat niet naast elkaar. Dus niet dat er ergens een parkje wordt ontwikkeld en dat is dan het groen en dat we voor de rest dan lekker een hoge toren kunnen bouwen. Dus we moeten ons realiseren dat de natuur overal om ons heen is of eigenlijk zou moeten zijn. In de 2e plaats en misschien ook om dit te kunnen bereiken, zou je kunnen zeggen dat natuurinclusiviteit een leidend principe zou moeten zijn in aanbestedingen net als bijvoorbeeld circulariteit of energieneutraal. Eh, dus dit zou een integraal onderdeel moeten vormen van elk programma van eisen, en dan dus ook terug moeten komen in de gunningscriteria en in een onlangs gelanceerd manifest dat heette Bouwen voor de Natuur wordt hier ook voor gepleit, dus daar zijn meer stemmen die hiervoor opgaan. Ja, in de 3e plaats zullen wij en dat zijn zowel ontwerpers als de overheid als burgers moeten accepteren dat als we onze stedelijke omgeving radicaal willen vergroenen, dat burgers daarbij onontbeerlijk zijn in aanleg en onderhoud en daar dus een belangrijke rol in spelen, maar dat daardoor onze leefomgeving d'r wellicht wat rommeliger gaat uitzien, als burgers zich daar gaan uitleven en ook als het beheer door deze burgers gedaan wordt. En dat is natuurlijk voor ons Nederlanders past een cultuuromslag, maar als je kijkt naar steden zoals Berlijn of Hamburg, eh maar ook in Engeland eh, dan zie je dat juist die eigen inbreng veel karakter geeft aan wijken en dat het ook vaak eigenaarschap oplevert, dus mensen zijn juist betrokken en trots op hun wijk of buurt. Dus wij Nederlanders moeten ook leren loslaten. En dan in de 4e plaats denk ik dat deze casussen laten zien dat betrokkenheid van burgers in een dergelijk proces op heel veel verschillende manieren kan en dat het eigenlijk ook goed is om nog hier veel meer andere vormen of manieren aan toe te voegen. Dus dat we moeten blijven experimenteren, eh met het betrekken van burgers bij bouwprocessen, maar specifiek bij groenprocessen. Dit vereist natuurlijk dan wel flexibiliteit en ook een andere rol van de overheid. Die is overwegend sectoraal georganiseerd, terwijl juist deze processen een integrale aanpak vragen, om juist dus die meerwaarde eh te kunnen creëren. Die is op meerdere aspecten. Dit zal dus ook lef en moed vergen van onze overheid. Maar dat dat kan laat denk ik de casus van het Spoorpark zien, waar ze dus een totaal ander proces hebben ingericht.
00:17:48
Deborah Sumter: En wat blijkt? De rol van ontwerpers verandert ook wanneer burgers een grotere rol krijgen in het inrichten van de stad.
00:17:56
Els Leclercq: Ja, de rol van ontwerper. Vaak wordt die natuurlijk een beetje gezien alsof ze God op aarde zijn en dat ze met alle middelen die ze hebben hun idee kunnen verwezenlijken dus een beetje in een soort kunstvorm. Ik denk dat we daar vanaf moeten stappen als we dit willen realiseren en dat ze veel dienender moeten zijn, dus in hun ontwerp keuzes. Ze krijgen natuurlijk dan ook andere opdrachtgevers zoals de casus van Helipoort laat zien, daar was de opdrachtgever waren de bewoners eh. Die komen natuurlijk dan met andere eisen dan wellicht een gemeente en ook dat je je veel meer eh moet zorgen dat het proces verloopt. Dus je wordt eigenlijk een soort procesbemiddelaar eh en ik denk dat dat een hele andere rol vergt voor de ontwerper.
00:18:52
Deborah Sumter: Ik vraag Els tot slot wat haar call to action is.
00:18:56
Els Leclercq: Nou waar ik zelf nog meer onderzoek naar zou willen doen of en misschien is dat ook wel een een call to action is dat ik dus nu eigenlijk in twee grote onderzoeken veel heb gekeken naar hoe burgers in dit soort participatieprocessen kunnen opereren en dat dat eigenlijk toch een beetje hapsnap gebeurt en dat ze niet helemaal serieus genomen worden. Ik zou eigenlijk willen pleiten dat we op zoek gaan naar manieren waarop we die burger in sommige processen ook een meer formele rol kunnen geven, en dus eigenlijk dat je naast die representatieve democratie ook andere vormen van directe democratie gaat kunnen creëren. En dat zal nog een zoektocht zijn.
00:19:48
Deborah Sumter: Dit was aflevering 6 van Uit de Ivoren Toren. Het LDE Centre for Sustainability bedankt Els Leclercq voor haar bijdrage. Meer over onze gast vind je op onze website. Meer luisteren abboneer je dan op deze podcast via favoriet podcast app! Tot de volgende!
00:20:05
-: [Outro lied]