Hoe ontwerp je een transitie?

Bijna dagelijks verschijnen nieuwe vegetarische en veganistische voedingsalternatieven. De vleesvervanger, ook bekend als de tasty doppelgänger, wint snel aan populariteit. Het moge duidelijk zijn: we zitten inmiddels middenin de eiwittransitie. Maar gaan we het wel redden met alleen vegaburgers en havermelk-cappuccino’s? Of moeten we onze ogen openen voor meer dan één 'frame'.  Anna-Louisa Peeters (TU Delft) geeft antwoord op de vraag: hoe ontwerp je een transitie?

----
Host: Deborah Sumter

Meer informatie: Website Centre for Sustainability

Productie: Klaenk
Artwork: Visual Friday

Transcript

00:00:00
Anna-Louisa Peeters: Het echt uitdagen van culturen is een heel krachtige hefboom om een systeem mee te shiften en dat doet zo'n tasty doppelganger niet zo. Eigenlijk kunnen we gewoon doorgaan met veel eten.

00:00:12
Deborah Sumter: Je luistert naar Uit de Ivoren Toren. Een tijd geleden liep ik tegen het onderzoek van Anna-Louisa Peeters aan. En het prikkelde me eigenlijk wel. Ze doet onderzoek naar de rol van ontwerpers in transities en hierbij neemt ze de Eiwittransitie als voorbeeld. We hebben afgesproken bij Drift op de Erasmus-universiteit. Ik vraag haar naar de verschillende frames en denkbeelden die bestaan op dit gebied en ben benieuwd: gaan we het redden met alleen haver cappucino en vega burgers? Ik ben Deborah Sumter. Dit is aflevering 6 van seizoen 4: Hoe ontwerp je een transitie?

00:00:45
Deborah Sumter: Welkom Anna.

00:00:50
Anna-Louisa Peeters: Dank je wel.

00:00:50
Deborah Sumter: Leuk dat je d'r bent. Ik ga gelijk beginnen. Wie ben je? Wat doe je?

00:00:57
Anna-Louisa Peeters: Nou, mijn naam is dus Anna-Louisa Peeters. Ik ben nu een PhD kandidaat aan de TU Delft bij de faculteit van Industrieel Ontwerpen. Mijn achtergrond is ook in Industrieel Ontwerpen. Dat heb ik gestudeerd en in 2014 afgerond, en vervolgens heb ik een aantal jaren, een jaar of zeven in... in commerciële rollen gezeten als ontwerper, onder andere bij de Rabobank en bij Livework, Dat is een service design bureau en nu dus een PhD en dat is ook de reden waarom ik hier vandaag zit.

00:01:31
Deborah Sumter: En de communities waar je ook allemaal in zit, werk je daar dan ook echt samen met mensen vanuit andere vakgebieden en hoe is dat dan?

00:01:41
Anna-Louisa Peeters: Ja, dus veel... veel van de communities waar ik in zit, dat is meer een soort sparren en en niet-direct echt integratie van werk. Maar wat ik nog niet genoemd heb, is n dat mijn project onderdeel is van een consortium, dus het is gefinancierd door NWO en we werken samen met de universiteiten van Wageningen en Utrecht. Daar lopen nog drie andere PhD'ers rond die parallel aan mij een stukje van die Eiwittransitie proberen te bestuderen. We gaan nu bijvoorbeeld met een PhDer uit Wageningen gaan we echt samen het volgende, ons volgende onderzoek doen, dus zo proberen we ook, ja, echt interdisciplinair dat fenomeen te bestuderen.

00:02:22
Deborah Sumter: En kan je ook iets meer vertellen over ja, wat je doet in je PhD, waar doe je onderzoek naar?

00:02:28
Anna-Louisa Peeters: Ja, mijn onderzoek gaat over hoe we kunnen ontwerpen voor maatschappelijke transities eigenlijk, en dan kijk ik in het bijzonder naar de rol van framing daarin en reframing met name is namelijk een vaardigheid die ontwerpers heel erg in hun repertoire hebben. En we we willen meer leren over hoe we dat kunnen inzetten voor complexe ontwerpcontexten en ik pas dit allemaal toe op de eiwittransitie. Dus ik kijk naar één specifieke transitie om alles binnen te leren. Maar uiteindelijk willen wel kijken of dat te extrapoleren valt naar andere transities zoals energietransitie, mobiliteit en andere voedseltransitie bijvoorbeeld.

00:03:15
Deborah Sumter: Ik heb gelijk een aantal vragen daarbij. Wat is framing eigenlijk?

00:03:19
Anna-Louisa Peeters: Framing is eigenlijk de... de activiteit van het kijken naar een situatie en daaruit bepalen wat jij ziet als het belangrijkste probleem en wat jij ziet als een passende oplossing daarvoor. Dus als jij bijvoorbeeld hé in... in de context van de eiwittransitie wat gaat over onze beweging van het eten van dierlijke eiwitten (vlees en zuivel) naar meer plantaardig, als je daarnaar kijkt en je zegt: ja, de grootste reden dat wij die verandering moeten maken als maatschappij is dieren wel zijn. En een passende oplossing daarvoor is mensen wakker schudden met wat we aan het doen zijn met die dieren. Dat is dan je frame, hé, je probleem en een oplossing, en dan kun je uitkomen op interventies zoals een Wakker Dier. campagne. Dus even ter illustratie van een frame.

00:04:10
Deborah Sumter: Wat is de eiwittransitie eigenlijk?

00:04:13
Anna-Louisa Peeters: De eiwittransitie is eigenlijk onze voedingsshift die nodig is met het oog op duurzaamheid van het eten van dierlijke eiwitten naar voornamelijk plantaardige eiwitten en ook een paar alternatieve bronnen, zoals insecten bijvoorbeeld. Ja, dus wat je nu bijvoorbeeld ziet is dat twee-derde van de eiwitten die wij in Nederland eten, van dieren komen en één derde van planten is dat zowel voor de onze environment, dus de planeet en en en de aardbodem en dat soort dingen als voor volksgezondheid niet zo gunstig. Dus wat we eigenlijk willen, is die verhouding omdraaien. En daar gaat de eiwittransitie over. De eiwittransitie is één van de van meerdere transities die binnen het voedselsysteem op dit moment plaatsvinden. Dus je hebt ook bijvoorbeeld de landbouwtransitie en een transitie naar zero food waste. Dat is weer een andere.

00:05:08
Deborah Sumter: Duidelijk en waarom moeten dan ontwerpers daar een rol in spelen? Ik dacht dat ontwerpers zich altijd heel erg bezig... houd... hielden met producten, ontwerpen? Waarom moeten ze zich met transities bezighouden?

00:05:21
Anna-Louisa Peeters: Transities die kenmerken zich heel erg door hun ontzettend complexe en dynamische aard. Je zou ook wel kunnen zeggen dat het over wicked problems gaat, hé. Het is heel, heel gelaagd en nou erg ingewikkeld. En waarom ontwerpers daar een een hele vruchtbare rol in kunnen spelen, is omdat zij heel goed in staat zijn allereerst om bruggen te slaan tussen verschillende disciplines en dat is bij zo'n... zo'n... zo'n breed en complex iets als een transitie heel belangrijk. Maar wat ontwerpers ook heel goed kunnen, is met creatieve oplossingen komen en alternatieve toekomsten voorstellen, en dat ook overbrengen aan andere mensen. Wat ook erg aan de orde is bij transities, he. Waar naartoe dan? En... en nog iets is bijvoorbeeld dat ontwerpers het heel erg in hun vingers hebben om te experimenteren en door kleine dingen uit te proberen te leren. En dat is in transities van heel groot belang, omdat er zoveel bewegende onderdelen zijn dat de.... de enige manier om echt te leren is door dingetjes uit te proberen en daar op door te bouwen. Dus ja, in die zin zijn ontwerpers erg thuis en die problematiek.

00:06:43
Deborah Sumter: Ja, je hebt het dus steeds over ontwerpen, dus je ontwerpt dan die frames maar ja, wat is dan uiteindelijk bijvoorbeeld het tastbare product dat eruit komt? Is dat, ja, zo'n tekst, of is dat echt ook uiteindelijk een fysiek product of een service?

00:07:00
Anna-Louisa Peeters: Ja, dat kan dus heel divers zijn. Misschien om een beetje uit te leggen hoe ik, hoe ik frames en de uiteindelijke producten ten opzichte van mekaar zie. Alle interventies waar ontwerpers mee komen, komen voort uit een frame. Dus eerst is er... is er een frame, dat is bewust of onbewust ontwikkeld en dan ga je iets maken. En dat manifesteert zich voor de... de ontwerper in bijvoorbeeld fysieke producten, zoals een een Beyond meat burger of een platform, zoals een... een een, een, een onderwijsprogramma op een basisschool om vers te leren koken. Maar het kan ook een... een beleidsmatige interventie zijn, zoals true pricing invoeren in de supermarkt, dat je de... de duurzaamheid, de duurzame prijs betaalt voor... voor producten. Dat is best wel divers en maar het kan ook een campagne zijn, een documentaire. Ik rek hem zelf soms op naar activistische dingen en... en kunst. Dus dat instrumentarium van ontwerpers zie ik als best wel breed en ja bij deze ook een paar voorbeelden d'r bij om er een beeld bij te hebben.

00:08:17
Deborah Sumter: Ik ben ook benieuwd naar ja, waarom. Ja is ja, wat? Wat maakt als jij je zo bezighoudt met duurzaamheid? Want je richt je specifiek op transities... transities richting een duurzamere wereld? Wat was voor jou het punt waarop je dacht: oké, duurzaamheid, daar moet ik echt wat mee?

00:08:34
Anna-Louisa Peeters: Ja, ik denk dat het zaadje daarvoor geplant is tijdens mijn afstudeerproject in 2014, waarin... En en dat project, dat ging over hoe wij vleesconsumptie kunnen verduurzamen dus dat is al een beetje een contradictie in zichzelf ergens. Maar in opdracht van de universiteit van Wageningen was dat en daarvoor ben ik het voedselsysteem ingedoken en met name dat van de productie van varkensvlees in Nederland, dus from farm to fork. Ik ben echt van boerderij naar volkerij boerderij, slachterij, verwerkers en uiteindelijk dan de supermarkt en de consument. Nou en het zien van hoe dat achter de schermen gaat. En het ging heel netjes en schoon en et cetera maar voor mij voelde het als echt... Het was heel, het was een transformatieve ervaring in de zin van hier moeten we wat aan doen. Hoe wij omgaan met een mede dier op deze industriële manier. Dat is gewoon niet oké. Dus voor mij begon daar ja, da, daar, daar veranderde echt iets van mij en sindsdien is dat een beetje een missie van mij. En dat heb ik heel lang eigenlijk losgelaten door ander... ander werk te gaan doen. Maar nu ik weer terug ben in deze... in deze rol, is dat wat me drijft. Ja.

00:09:58
Deborah Sumter: Wat heb je dan bijvoorbeeld tot nu toe al ontdekt en wat wil je wil je nog doen?

00:10:03
Anna-Louisa Peeters: Daar kan ik wel wat van delen mijn. Mijn onderzoek gaat natuurlijk over frames en dan binnen die eiwittransitie en mijn huidige onderzoek gaat over de... de frames die op dit moment in de wereld leven, van die eiwittransitie dus ik heb eigenlijk heel erg op een observerend manier, beschrijvende manier naar die transitie gekeken en hoe kijkt, hoe kijken de mensen? Welke perspectieven leven er nou in die wereld en daar heb ik een aantal, ja ontdekt, een aantal uit kunnen destilleren door interviews, maar door ook te kijken naar bestaande interventies op de markt, hé. Welk probleem lossen die op? En wat voor oplossing is dat nou precies? En wat men daar dus bijvoorbeeld in op is gevallen. in die eiwittransitie is dat een heel dominant frame--eigenlijk aar het meest over gesproken wordt en waar het meeste geld in wordt geinvesteerd en waar je de meeste consumenten ook over hoort. Dat is een hele technologische. Ik noem hem 'm de tasty dopperganger route, namelijk wat je...wat ze daar als probleem zien is. Hé, in dat frame is dat consumenten eigenlijk niet willen veranderen. Ze willen gewoon lekker blijven eten zoals ze dat gewend zijn. Die hamburger die ze kennen en hun cappucino met melk. Nou, wat, wat is de passende oplossing? We moeten technologieën ontwikkelen om die dierlijke producten van vlees en zuivel zo goed mogelijk na te bootsen, te imiteren met analogen noemen ze dat. Dus dan krijg je de Vegetarische Slager en de Beyond Meat en de Alpro melk. Dat is een heel dominant frame om als eerste voorbeeld te noemen. En een tegenhanger daarvan, bijvoorbeeld, die wat minder tractie heeft, is die noem ik 'onto the ecoscene' en dat is een een frame waarbij het probleem wordt gezien als: we zijn eigenlijk het contact met de natuur kwijtgeraakt en daarom zijn we zo niet-duurzaam ons voedselsysteem aan het, of hebben we die op een onduurzame manier ingericht. En het antwoord daarop is dat we weer meer gaan samenwerken met de natuur, d'r dichter op gaan zijn, lokaler. En lokaler gaan produceren en gaan minderen in onze consumptie van bijvoorbeeld dierlijke eiwitten. En dus een meer een soort hands on die verbinding met de natuur weer herstellen. En dan kun je denken aan interventies zoals bijvoorbeeld zo'n Herenboeren boerderij. Ik weet niet of jullie dat kennen. Dat is een circulaire boeren initiatief, waarbij er boerderijen vlak naast de stad worden opgezet waar mensen uit de stad lid van kunnen worden, en daar betalen ze dan ook voor. En dan kunnen ze direct van het land eten. En ja, dat is een een heel ander type antwoord dan de tasty doppelganger om maar zo te zeggen. Ja, dus dit zijn even twee voorbeelden van verschillende frames die ik al heb gezien en zo heb ik er nog meer.

00:12:54
Deborah Sumter: Wat kan een zo'n ontwerper doen? Wat voor interventies waar moeten we aan denken?

00:12:58
Anna-Louisa Peeters: Ja, nou... mijn stelling is dus om te kijken: van welke frames zien we niet. Dus ik ben nu... ik heb nu een soort landschap van, hé, dit bestaat er al wel en ook een een evaluatie van: hé, deze zijn effectief om deze en deze reden, hé, deze frames en bijbehorende interventies. Een soort evaluatie van hoe krachtig zijn ze nou echt in het stimuleren van die eiwittransitie. Maar ook, wat doen we nog niet? Welke frames zijn er niet? En daar komen dan ontwerpers goed bij kijken van ga aan de slag met reframing. En kom met iets anders ook omdat... om om zo'n transitie als die van de eiwittransitie te versnellen, is diversiteit aan oplossingen heel belangrijk. Dus je wil zoveel mogelijk verschillende dingen doen, naast elkaar. En als we alleen maar inzetten op die tasty doppelgangers dan is de kans dat die eiwittransitie versnelt en ook de juiste kant op versnelt-dat is nog een ander aspect ervan-is kleiner dan wanneer je meer verkent en die waaier breder maakt. Dus ja, dat is dan de uitnodiging aan ontwerpers straks.

00:14:16
Deborah Sumter: Begrijp ik het ook goed dat dus, naast dat we dus verschillende opties moeten hebben om toe te werken naar een transitie of die transitie te versnellen, dat als er maar op één wordt ingezet, dus bijvoorbeeld die taste doppelganger dat het misschien de verkeerde kant op kan gaan? M'n vrienden ik...wij drinken ook gewoon heel vaak cappucino's met havermelk of eten de Vegetarische Slager, en hebben daar... daardoor wel echt het gevoel van dat we meer bijdragen ook aan duurzamere wereld.

00:14:46
Anna-Louisa Peeters: Ja, je geeft in ieder geval niet kans aan andere toekomsten en... en een risico daarvan is dat je in een soort vervroegde lock inkomt van hé, van die tasty doppelganger, dat is het antwoord. En dat alle systemen en alle actoren in dat systeem volledig gaan inzetten op die ene route en daarmee het voedselsysteem ja vastzetten en... ja, betere of misschien rijkere of of kwalitatief interessantere routes daarmee blokkeren.

00:15:23
Deborah Sumter: Dan blijft dan toch nog de vraag staan: waarom moet je dat ontwerpen? Waarom is ontwerp dan zo belangrijk?

00:15:30
Anna-Louisa Peeters: Ja, dus stel, je zou niet ontwerpen en je zou in die zin...nou wat je dan, wat je dan mist, is een een activiteit waarin heel bewust bepaalde toekomsten worden bedacht en daarop wordt voorgesorteerd dus wat je dan waarschijnlijk zou krijgen--is mijn inschatting--is dat de de markt meer zijn werk gaat doen. Dan krijg je heel veel tasty doppelgangers en... en allerlei alternatieve oplossingen die voor het gehele systemische probleem antwoordjes zouden kunnen zijn. Sub antwoordjes zouden kunnen zijn naast die doppelgangers die krijgen geen kans. En ik wil nog even erbij zeggen dat die doppel gangers echt prima zijn, hé, maar het risico is dat als je, als je niet intervenieert dat... dat er... dat er soort van één pad heel diep gaat inslijten en daarmee gaan we misschien naar een toekomst. Met z'n allen die niet optimaal is en we geen kans hebben gegeven aan alternatieve toekomsten die onder aan de streep voor een meer duurzame en rechtvaardig plaatje zouden zorgen.

00:16:55
Deborah Sumter: Dan heb ik nog twee laatste vragen. Dit jaar is het het lustrum jaar van LDE. Het thema is The Next 10 Years. Wat verwacht je dat binnen jouw vakgebied echt een doorbraak zal zijn of waar... waar hoop je op in de komende tien jaar?

00:17:13
Anna-Louisa Peeters: Nou, binnen de eiwittransitie laat ik het eventjes daarop houden. Wat ik daarin hoop, is dat eigenlijk de invloed van de overheid iets groter zal gaan worden, dat er iets minder aan de markt wordt overgelaten en daarbij ook dat er een internationale blik wordt gebruikt door die overheid, omdat je... je kan Nederland eigenlijk niet los zien van.. van... van onze buren als het gaat om voedsel. Dus dat is waar ik heel erg op hoop. En wat betreft hé m'n... m'n vakgebied, design, hoop ik dat transition design echt tractie krijgt en dat lijkt het ook te hebben. En ja, en dat ontwerpers langzaam in die systemen een goeie plek krijgen en mee mogen zitten draaien aan die knopjes. Ja.

00:18:03
Deborah Sumter: Spannend! De laatste vraag: we hebben... vragen altijd de vorige gast om een vraag te formuleren voor de volgende gast, en we hebben in dit geval hebben we Daphne Truijens. Ze is filosoof. Ze kijkt naar onder andere naar rationaliteit en of ja, hoe rationeel mensen zijn, en in haar onderzoek ziet ze ook voor twee verschillende kampen die heel erg ja met elkaar in.. in... in gevecht zijn. En ze heeft een vraag voor jou,

00:18:33
Daphne Truijens: Waar ik heel benieuwd naar ben is... Mijn intuitie is dat designers veel meer, of in ieder geval een bepaald soort designers, altijd beginnen met de eindgebruiker in gedachte, dus hoe kijk jij naar de rol van design als ja, gefocust op de eindgebruiker of ja... het einddoel en reken je dan terug-zeg maar-kijk je op die manier naar design, of doe je d'r iets heel anders mee?

00:18:58
Anna-Louisa Peeters: Ja, mijn eerste reactie is eindgebruiker dan... dan nou, ik denk dat mijn korte antwoord is: nee, we richten ons niet per se alleen maar op eindgebruikers maar we richten ons wel voornamelijk op mensen. Dus en ja, vooral in systemic design en transition zijn, kijk je naar een heel systeem waar heel veel verschillende mensen in zitten. En uiteindelijk, je oplossing ga je wel... je gaat wel maatwerk leveren aan je doelgroep. Dat noem je dan misschien een eindgebruiker maar als je kijkt bijvoorbeeld naar het voedselsysteem kan het ook zijn dat wij iets voor de boer gaan doen of voor de beleidsmaker, niet alleen maar voor die consument. Dus dus in die zin zou ik willen zeggen: meestal maken we dingen voor mensen. Ik hoop in de toekomst dat het ook... dat we ook voor voor andere wezens gaan ontwerpen, maar niet per se alleen maar eindgebruikers consumenten, klanten, nee.

00:19:58
Deborah Sumter: En dan wil ik jou ook vragen een... een vraag te formuleren voor de volgende gast. Dat is Neha Mungekar en ze doet onderzoek bij Drift naar ja, watermanagement in India. En haar aanpak is dus, om heel erg... heel erg te kijken naar informele structuren binnen de gemeenschap en om die dus ook echt een stem te geven.

00:20:22
Anna-Louisa Peeters: What I would love to hear is, also with my background in design and always designign for people, is how you... what your engagemet strategies would be for these local communities to get that voice that you'll hope they'll get in decentralizing the water system. So, how do you engage those people?

00:20:46
Deborah Sumter: Nou, Anna, ik heb weer veel geleerd over de rol van de designers in transities of wat het...wat ze kunnen bijdragen. En ook hoe. Bedank dat je in onze studio wildeplaatsnemen en succes nog met je research.

00:21:02
Anna-Louisa Peeters: Nou hartelijk bedankt, leuk om hier te zijn en eh ik kijk uit naar de volgende.

00:21:10
Deborah Sumter: Bedankt voor het luisteren. Over twee weken zijn we terug. Dan spreek ik Neha Mungekar. Zij doet bij Drift in Rotterdam onderzoek naar hoe het watersysteem in India gedecentraliseerd kan worden. Benieuwd naar haar ervaringen luister dan naar de volgende Uit de Ivoren Toren.