In deze aflevering is Bas Jansen te gast. Hij heeft een achtergrond in architectuur en rondt momenteel bij de TU Delft zijn PhD onderzoek over circulaire keukens af. In dit project ontwikkelt hij met een grote groep stakeholders een concept dat ook echt in de markt gezet kan worden. Tegelijkertijd bestudeert hij het proces. We leren in deze aflevering meer over wat er komt kijken bij een het ontwikkelen van een circulair keukenconcept voor de sociale huurmarkt en leren dat de grootste uitdaging soms maar een millimeter groot is.
----
Host: Deborah Sumter
Meer informatie: Website Centre for Sustainability
Productie: Klaenk
Artwork: Visual Friday
In deze aflevering is Bas Jansen te gast. Hij heeft een achtergrond in architectuur en rondt momenteel bij de TU Delft zijn PhD onderzoek over circulaire keukens af. In dit project ontwikkelt hij met een grote groep stakeholders een concept dat ook echt in de markt gezet kan worden. Tegelijkertijd bestudeert hij het proces. We leren in deze aflevering meer over wat er komt kijken bij een het ontwikkelen van een circulair keukenconcept voor de sociale huurmarkt en leren dat de grootste uitdaging soms maar een millimeter groot is.
----
Host: Deborah Sumter
Meer informatie: Website Centre for Sustainability
Productie: Klaenk
Artwork: Visual Friday
00:00:00
Bas Jansen: Want je wilt natuurlijk niet dat je dan een keuken gaat plaatsen van een experimenteel materiaal en dat mensen dan zeggen: Ja, wat is dit? Dit wil ik niet in m'n huis hebben staan. Dan ga je natuurlijk niet makkelijk tot een duurzamere bouw komen.
00:00:14
Deborah Sumter: Je luistert naar Uit de Ivoren Toren. Vandaag spreek ik Bas Jansen, die de afgelopen vier jaar bezig is geweest met een project over circulaire keukens. Hij vertelt dat de grootste uitdaging soms maar een millimeter groot is. Mijn naam is Deborah Sumter. Dit seizoen 4, aflevering 2: Een kijkje in de circulaire keuken.
00:00:42
Bas Jansen: Ik ben ontwerper, maar ook onderzoeker. Ik heb een achtergrond in architectuur. Ik ben 31 jaar, woon in Amsterdam en ik ben op dit moment werkzaam bij de TU Delft. Het circular kitchen project is een project waarbij we samen met de hele keten een keuken ontwikkelen die zo circulair mogelijk is. En dat is een vierjarig traject, waarbij we via verschillende prototypes eigenlijk proberen te komen tot een zo circulair mogelijke keuken die in de markt toegepast kan worden. En dat is een ontzettend leuk project om aan te werken.
00:01:13
Deborah Sumter: Een zo circulair mogelijke keuken, wat moeten we ons daarbij voorstellen?
00:01:18
Bas Jansen: Een zo laag mogelijke milieu-impact in de zin van CO2 equivalent emissies en dergelijke, maar ook materiaalverbruik en een competitieve financiële situatie. Dus dat 'ie ook betaalbaar is, door de tijd heenEn tegelijkertijd moet je ook niet inleveren in waarde van het product. Een product moet evengoed functioneren als de producten die je nu zou kunnen komen, die niet circulair zijn. Dus dat zijn eigenlijk een beetje de pijlers waar we op richten met het ontwikkelen daarvan en hoe je een keer een circulaire keuken maakt. Dat kan natuurlijk op heel veel verschillende manieren en in ons geval gaat dat vooral om modulariteit, om zo de levensduur te verlengen van een keuken. Maar het mooi aan het onderzoek is, is dat het enerzijds is het 't ontwikkelen van het product zelf en aan de andere kant doen we ook onderzoek naar hoe ontwikkelen je nou zo een product en zijn er andere weg die je in kan gaan, die ook succesvol kunnen zijn? Dus het is eigenlijk een beetje heen en weer leren tussen het ontwikkelen zelf en de wetenschappelijke lessen eigenlijk die je d'r uit kan trekken.
00:02:17
Deborah Sumter: Je zegt ook we. Dus ik neem aan dat je dit met heel veel andere hebben gedaan? Met wie allemaal?
00:02:22
Bas Jansen: Wij werken samen met de hele keten die betrokken is bij de sociale woningbouw, voornamelijk, want de keukens worden in eerste instantie ontwikkeld voor de sociale woningmarkt, en dat betekent dat we dus woningcorporaties hebben waar wij mee samenwerken, maar ook een keukenbouwer, een wit goed leverancier en een aannemer en verschillende toeleveranciers van die keukenleverancier die sluiten soms ook aan voor specifieke kennis.
00:02:45
Deborah Sumter: Hoe was het om eigenlijk in zo'n interdisciplinair project te zitten en samen te werken?
00:02:52
Bas Jansen: Ja, ontzettend leuk, je merkt heel erg dat iedereen had z'n eigen expertise en iedereen benaderde het ook vanuit zijn eigen expertise. Maar tegelijkertijd, doordat er heel veel workshops waren en doordat je lang samenwerkt met zo'n groep, merkte je dat ze een beetje naar elkaar toe begon te bewegen. Ze begonnen elkaar beter te begrijpen, had ik ook het idee, en op een gegeven moment waren ze ook elkaars verhalen aan externen aan het vertellen. Dus een redenering van een bepaalde partij, van waarom ze iets wel of niet doen. Dat kon dan iemand anders uit de projectgroep aan iemand van buitenaf vertellen en ik denk dat dat begrip, dat dat zien en dat zien ontwikkelen, dat dat wel heel mooi was.
00:03:26
Deborah Sumter: Hoe is dat allemaal gegaan? Kun je meer vertellen over het project? Wat voor onderzoekjes heb je allemaal gedaan. Wat heb jij? Wat voor rol heb jij vervult in het project?
00:03:36
Bas Jansen: Mijn rol in het project is voornamelijk heel divers. Ik heb op verschillende momenten heb ik als ontwerper gewerkt, aan de... aan het product zelf. Ik ben tegelijkertijd eigenlijk ook een soort projectleider dus ik moet ook zorgen dat alle partijen op het juiste moment de juist dingen doen en aanleveren. Dat de juiste mensen aangesloten zijn, dat die geactiveerd worden om ook mee te draaien eh. Maar tegelijkertijd zet je soms ook workshops op, ben je een beetje aan het netwerken voor verschillende leveranciers misschien die weer interessant kunnen zijn. En en uiteraard natuurlijk, het gaat over onderzoek, dus je schrijft ook onderzoekspapers en je publiceert die ook. En en een aantal onderdelen van het onderzoek. Het meest recente is eigenlijk dat we samen met een collega van me, Anne van Stijn, hebben gewerkt aan een paper waarbij we verschillende soorten gebouwcomponenten vergelijken die circulair gemaakt kunnen worden. En dan vergelijken ze eigenlijk componenten die verschillende wegen volgen binnen de circulaire economie. En in dit geval ging het vooral over wat gebeurt er met component waarbij je voornamelijk biologische materialen gebruikt, dus materialen met een oorsprong in de levende wereld.
00:04:41
Deborah Sumter: Heb je voorbeelden van soorten (biologische) materialen?
00:04:43
Bas Jansen: Zeker ja. Hout is, denk ik, het alle makkelijkst voor iedereen om zich wat bij voor te stellen. Ik denk dat het een goed voorbeeld is en ook een voorbeeld wat je in de bouwvak terug ziet komen als een succesvol materiaal. Het is ook een hele grote hype op dit moment om weer met hout te bouwen, wat ik enorm aanmoedig. Maar dat is bijvoorbeeld een biologische materiaal. Andere componenten worden dan meer op technische materialen gemaakt en dan moet je, je meer voorstellen, bijvoorbeeld aluminium of keramiek. Dat soort onderdelen. Baksteen is er ook eentje van en en die gaan we dan vergelijken met elkaar van hoe scoren die nou op kosten. En hoe scoren die nou op milieu-impact. En daar komen dan weer interessante dingen uit die je weer kan toepassen in verschillende projecten.
00:05:23
Deborah Sumter: Wat zijn die interessante dingen die d'r uit zijn gekomen?
00:05:26
Bas Jansen: Het eerste wat eruit komt... gekomen, is wat ik heel leuk vind, is dat we eigenlijk niet de perfecte component hebben ontwikkeld. Dus dat geen van de componenten die we hebben gemaakt het beste scoort op alle.. op alle criteria. Maar wat we wel kunnen zien is dat bijvoorbeeld de biologische component, dus de component die gemaakt is van hout en stro-isolatie bijvoorbeeld, die... die scoort op de milieu impact eigenlijk altijd heel goed en en op kosten altijd een beetje slechter. Dus die zijn vrij duur, maar wel een soort veiliger inzet als je de milieulasten wilt verlagen. En tegelijkertijd zagen we ook dat verschillende circulaire ontwerptechnieken toepassen niet altijd leidt tot een duurzame component. D'r was er eentje bij die gemaakt als van een aluminium constructie met keramieken platen en die plek uiteindelijk hogere milieulasten hebben dan de gebouw componenten die we nu toepassen, dus die niet eens circulair zijn. Dus dat was een interessante uitkomst. En we kwamen er ook achter dat als je en het een beetje mixt de materialen op een goede manier, om een doelmatige manier, dat het juist materiaal op de juiste plek zit aan de hand van de eigenschappen die je wil, dat je dan eigenlijk zo langzaam, misschien naar een optimaal kan komen.
00:06:49
Deborah Sumter: Waarom was het voor jou zo van belang om te werken aan specifiek dit project, dus de circulaire keuken?
00:06:56
Bas Jansen: Tijdens mijn studie architectuur in Eindhoven kreeg ik langzaam steeds meer interesse in architectuur uit de regio. Waar relatief duurzaam bouwen eigenlijk de traditie is. Waar heel veel met hout gebouwd wordt. Dus dan moet je denken aan Alpenlanden maar ook Scandinavië en ik ben later ben ik ook voor mezelf met mijn eigen ontwerpbureau kleinschalige opdrachten in dit soort materialen gaan doen en bij een architectenbureau gaan werken die dat ook deed, maar ik merkte dat je daar eigenlijk relatief lage impact hebt. Je doet vaak projecten voor particulieren, dus dat zijn.. nouja één woning of een keuken of een verbouwing van een paar woningen maximaal. En bij dit project vind ik het eigenlijk het allerleukste dat het gaat om de sociale woningbouw. Dus het is een groep die zelf niet heel makkelijk toegang heeft tot verduurzaming maatregelen, omdat dat gewoon meer geld kost. Het kost investeringen en en tegelijkertijd is het ook een grote schaal, want het is volgens mij ergens in de 30 procent, het aandeel van de sociale woningbouw in de woningmarkt in Nederland. Dus kan... je maakt veel meer impact met dit project dan dat je zou kunnen doen bij een architectenbureau of... Dus vandaar dat het voor mij wel heel erg leuk was om-om dit te kunnen doen ook.
00:08:08
Deborah Sumter: Betekent dat dan ook dat ja, ik als particulier niet zo een circulaire keuken kan aanschaffen?
00:08:16
Bas Jansen: Nou, op dit moment de keukens waar we aan hebben gewerkt, die kun je nog niet aanschaffen. Het doel is wel op de lange termijn ook voor de consument keukens op de markt te brengen. Maar de eerste focus is dus: om op die grote schaal het op te kunnen zetten, is dus de sociale huurmarkt. En ze verkopen dus eigenlijk voornamelijk aan woningcorporaties of andere professionele verhuurders. Dus is helaas op dit moment nog niet, hè. D'r zijn wel andere ontwikkelingen in de markt waar je naar zou kunnen kijken, maar daar kan ik geen garantie bij geven dat wij die goed getoetst hebben en ontwikkeld, helaas.
00:08:52
Deborah Sumter: Jammer.
00:08:56
Deborah Sumter: Hoe zag bijvoorbeeld een werkdag eruit? Een werkdag voor jou waarbij je bezig was met het circular kitchen project?
00:09:03
Bas Jansen: In het begin van.. van het traject heb ik denk ik 2, 3 weken gehad dat ik gewoon fulltime aan een prototype aan het bouwen was, samen met iemand van de keukenfabrikant. En nu ben ik fulltime papers aan het schrijven eigenlijk. En een ander moment ben ik een workshop aan te organiseren voor alle partners waar we mee samenwerken. Dus het is echt extreem divers, maar nu ziet het 'r eigenlijk een beetje saai uit. Het is nu eigenlijk gewoon achter mijn bureau zitten en dingen uittypen.
00:09:32
Deborah Sumter: En toen je echt aan het ontwerpen was, wat maakte je dan? Kun je een beetje een soort van omschrijving geven van hoe dat eruit zag?
00:09:40
Bas Jansen: Ja, wat we vaak deden, was dat samen met iemand van de keukenfabrikant gingen we gewoon een beetje schetsen en vervolgens gingen we dat dan uitwerken op de computer en testjes maken, mock ups. Dus van echt materiaal kleine stukjes laten produceren, kijken of het werkt, kijken of alles goed aansluit en dat steeds iets verder opschalen naar een eerste prototype en dan weer evalueren eigenlijk.
00:10:05
Deborah Sumter: Maar hoe zag bijvoorbeeld zo'n prototype er dan uit? Was dat dan, zeg maar, was je echt allemaal met hout aan het timmeren of ja, wat deed je dan allemaal?
00:10:13
Bas Jansen: Nou, het was, het was minder houtje-touwtje dan dat. Eigenlijk kregen we gewoon een bouwpakketje van een leverancier en dan gingen we het in elkaar zetten. Ik denk dat de eerste paar mock ups waren 1 keukenkastje en vervolgens was het gewoon een hele keuken met vijf kasten naast elkaar, die nu overigens ook in de faculteit op de TU Delft staat, het eerste volledige prototype. En gewoon nog in gebruik is. Als het goed is dan moet je ook goed zoeken, want het ziet er behoorlijk uit als een normale keuken.
00:10:38
Deborah Sumter: Oké, dus de circulaire keuken, die kan, die zit er eigenlijk best wel hetzelfde uit als wat mensen nu in huis hebben?
00:10:45
Bas Jansen: Ja, op de details na wel. Als je goed gaat kijken, dan zie je dat heel anders. Als je dan de binnenkant gaat bekijken, dan is het compleet anders opgebouwd dan een keuken zoals normaal. Maar in principe was het doel ook om het er niet heel extravagant uit te laten zien, omdat dan de acceptatie onder de doelgroep gewoon een stuk groter verwacht werd. Want je wilt natuurlijk niet dat je dan een keuken gaat plaatsen van een experimenteel materiaal en dat mensen dan zeggen: Ja, wat is dit? Dit wil ik niet in m'n huis hebben staan. Zet het maar ergens anders neer. Ja, dan ga je natuurlijk niet makkelijk tot een duurzamere bouw komen.
00:11:24
Deborah Sumter: Wat is nou eigenlijk nu de stand van het... van het project?
00:11:28
Bas Jansen: Ja, het project is officieel afgerond. Dus de vier jaar die... waar we funding voor hadden en waarbij alle projectpartners uit de keten aangesloten waren, dat is nu klaar. Bribus, de keukenfabrikant, waar we mee werkten is nu zelf aan het evalueren: Wat willen we nu echt op de markt brengen? Hoe gaan we dat doen en wanneer? En ik ben nu aan het afronden eigenlijk? Nou, het is nog wel even wat werk, maar dit voelt als afronden.
00:11:53
Deborah Sumter: Gaat er iemand nog verder met het project, of is dat dan alleen Bribus?
00:11:58
Bas Jansen: Ik hoop dat de ketenpartners een beetje aangesloten blijven bij project. Het lijkt erop dat ze dat wel willen ook. Dat ze die contacten blijven behouden. Tegelijkertijd was het project ook altijd een internationaal samenwerkingsproject met Chalmers uit Goteburg. En daar is wel een verlenging van het project, dus eigenlijk soort van de Zweedse variant van wat we in Nederland aan het doen zijn. Dat gaat wel verlenging krijgen. Die gaan nog verder onderzoeken, maar in Nederland is het nu eigenlijk aan de markt en is het onderzoeksdeel ook klaar, alhoewel er altijd nog heel erg veel te onderzoeken valt aan dit onderwerp.
00:12:31
Deborah Sumter: Ik heb nog een een vraag van de vorige gast.
00:12:35
Bas Jansen: Nou oké.
00:12:36
Deborah Sumter: Van aflevering één: Kim van Nieuwenhuizen was dat. Zij doet onderzoek naar duurzame ziekenhuizen... duurzaamheid in ziekenhuizen.
00:12:44
Deborah Sumter: Wat zou jij van hem willen weten?
00:12:46
Kim van Nieuwenhuizen: Wat is zijn allergrootste uitdaging geweest in dit onderzoek?
00:12:49
Deborah Sumter: Nou, die gaan we stellen.
00:12:53
Bas Jansen: Als ik er eentje moet kiezen, is het misschien toch wel dat er een hele grote omslag moet komen in productietechnieken. Het is... het vervelende van zo'n project is dat je op een gegeven moment achter komt dat... Je kan heel groot dromen en in principe, in theorie, is alles haalbaar, maar als je het dan naar de praktijk gaat vertalen, dan blijkt dat op hele kleine nuanceverschillen in een productie kan een heel groot idee wel of niet haalbaar zijn. Dus in het geval van van deze keuken was het zo dat een nuance een... een heel klein verschillen in de dikte van een... van een plaat, echt een fractie van een millimeter zorgt ervoor dat een bepaalde verbinding wel of niet heel goed werkte. En dat was heel cruciaal voor van die prototypes dus dat is een beetje het grootste obstakel, denk ik. Het grootste obstakel was eigenlijk het detail en dat is toch wel typisch.
00:13:46
Deborah Sumter: Hoe ziet de ideale circulaire keuken er uit?
00:13:52
Bas Jansen: Oeh. Ja, dat is een moeilijke vraag, want daar zijn we zelf ook nog niet helemaal over uit, omdat eigenlijk van alles we getest... we kunnen wel zeggen wat uit onze test als best is gekomen, maar het is heel moeilijk om vervolgens weer die stap terug te maken van oké, waar precies moet je verbeteren om dan tot de ideale te komen. En het is ook heel erg van de context afhankelijk. Ik denk dat je wel kan zeggen dat een ideale circulaire keuken waarschijnlijk een mix van soort materialen gebruikt en zo min mogelijk impact door bio-based materialen, dus materialen met een biologische oorsprong, waar het kan en waar het nodig is, die beschermen met... met materialen die een meer technische achtergrond hebben, die ervoor zorgen dat water niet in het andere materialen komt, bijvoorbeeld. En het liefst wil je gewoon dat het zo lang mogelijk meegaat maar in ons geval hebben we ook gezegd: het kan zo lang mogelijk mee gaan als je misschien kleine onderdelen eerder kan vervangen, en dus niet de hele keuken.
00:14:51
Deborah Sumter: Ja, ik vroeg me ook af: hoe zie je jezelf als onderzoeker en hoe sta je dan ook in contact met de maatschappij?
00:14:57
Bas Jansen: Ik zit niet zo heel erg in een ivoren toren, om het toch maar eventjes te droppen, omdat we dus samenwerken met alle partijen in de markt en ook daadwerkelijk dingen maken die in de markt direct toegepast worden. D'r staan prototypes van dit onderzoek in een woning en dat is denk ik ook de impact die het heeft. Dat je met de kennis die je vanuit het onderzoek hebt, iets toepast wat direct in de markt geplaatst kan worden en dat het waarschijnlijk ook weer aanzet tot nieuwe ontwikkelingen in die... in die markt. Dus volgens mij is dat de belangrijkste link.
00:15:34
Deborah Sumter: Dit jaar is het lustrumjaar van Leiden-Delft-Erasmus en het thema is: The Next Ten Years, dus ik vroeg me af wat jij ziet als de grootste doorbraak, of iets wat echt zou moeten gebeuren, binnen jouw vakgebied in de komende tien jaar.
00:15:50
Bas Jansen: Ja, ik ik hoop dat... d'r zijn nu heel veel ontwikkelingen gaande op dit gebied. D'r wordt heel veel nagedacht over circulair innoveren, over circulair bouwen. Ik hoop eigenlijk gewoon dat dit doorgaat en dat de... de kennis nog breder gedragen wordt. Dus dat de kennis die we uit dit soort projecten halen, dat die toegepast wordt in de praktijk, dat er meer kennis is over hoe je dit nou goed toepast en hoe je dit misschien niet zo heel goed toepast en dat we op die manier over tien jaar de bouw gewoon een stukje duurzame kunnen maken.
00:16:15
Deborah Sumter: In de volgende aflevering spreek ik Karel van den Berghe. Hij werkt ook bij de TU Delft en hij doet onderzoek naar circulaire gebiedsinrichting. Wat zou jouw vraag aan hem zijn?
00:16:27
Bas Jansen: Mag ik Karel ook een persoonlijke vraag stellen, want ik ken 'm.
00:16:30
Deborah Sumter: Zeker
00:16:31
Bas Jansen: Of die inmiddels z'n mobiliteit ook weer verder verduurzaamd heeft door tegenwoordig veel meer te fietsen?
00:16:41
Deborah Sumter: Nou ja, Bas, leuk dat je d'r was vandaag.
00:16:44
Bas Jansen: Dank voor je uitnodiging.
00:16:48
Deborah Sumter: Bedankt voor het luisteren. Meer informatie over de podcast en onze gasten vind je op onze website. De link vind je in de show notes. Over twee weken zijn we terug. Dan spreek ik Karel van den Berghe en maken met stapje van een keuken naar een heel gebied. Benieuwd wat ik daarmee bedoel? Luister dan naar aflevering 3. Uit de Ivoren Toren is een podcast van het Leiden Delft-Erasmus Centre for Sustainability. De productie is in de handen van Klaenk.